STRZAŁ magazyn o broni

W ostat­nim nume­rze cza­so­pi­sma ​„STRZAŁ” moż­na zna­leźć arty­kuł nasze­go kole­gi Bogusława Kustosika. Poniżej obszer­ny frag­ment. Pełna wer­sja arty­ku­łu w maga­zy­nie Strzał 1–2/2017

Rewolwer Nagant wz.1895

Bogusław Kustosik

Kiedy pada sło­wo ​„Nagant” w naszej wyobraź­ni poja­wia się natych­miast obraz radziec­kie­go żoł­nie­rza albo funk­cjo­na­riu­sza cie­szą­ce­go się u nas bar­dzo złą sła­wą NKWD. Uproszczenie takie spo­wo­do­wa­ne jest dwo­ma pod­sta­wo­wy­mi czyn­ni­ka­mi: po pierw­sze – wiel­ko­ścią pro­duk­cji liczą­cą oko­ło 2,5 milio­na sztuk oraz prze­szło 50-letnim okre­sem pro­duk­cji. Oczywiście mowa tu o egzem­pla­rzach wypro­du­ko­wa­nych w Rosji oraz w Związku Radzieckim.

Rys Historyczny

Rewolwer Nagant wz. 1895 skon­stru­owa­li dwaj Belgowie, bra­cia Léon i Emil Nagant, w znaj­du­ją­cych się w Liege zakła­dach Fabrique d’armes Emile et Léon Nagant. Była to kon­ty­nu­acja całej rodzi­ny rewol­we­rów: Mle 1878 i 1883 uży­wa­nych przez armię bel­gij­ską, M1878 i M1893 skon­stru­owa­nych dla armii nor­we­skiej oraz M1887 dla szwedzkiej.

Opatentowany w 1892 (inne źró­dła poda­ją, że mia­ło to miej­sce w 1894) ​„gazosz­czel­ny” rewol­wer był w tym cza­sie nowin­ką tech­nicz­ną. Nie był to jed­nak cał­kiem ory­gi­nal­ny pomysł bra­ci Nagant, gdyż wcze­śniej podob­ne roz­wią­za­nie zasto­so­wał Henri Pieper. Rozwiązanie to pole­ga­ło na skon­stru­owa­niu odpo­wied­nie­go mecha­ni­zmu, któ­ry pod­czas odda­wa­nia strza­łu prze­su­wał bęben do przo­du, co przy zasto­so­wa­niu spe­cjal­nej, kry­ją­cej pocisk, wydłu­żo­nej łuski powo­do­wa­ło wsu­nię­cie jej koń­ca do komo­ry nabo­jo­wej. Według znaw­ców zagad­nie­nia (m.in. A. Żuk) roz­wią­za­nie to nie było zbyt uda­ne i nie przy­no­si­ło ocze­ki­wa­nych korzy­ści. Niepotrzebnie kom­pli­ko­wa­ło budo­wę i pro­duk­cję bro­ni i amu­ni­cji, a zaosz­czę­dzo­ny przy­rost ener­gii (oko­ło 2 %) i co się z tym wią­że wzrost pręd­ko­ści począt­ko­wej (oko­ło 50 m/s) był nie­znacz­ny. Pamiętajmy, że dru­ga poło­wa XIX wie­ku, a szcze­gól­nie jego koń­ców­ka obfi­to­wa­ła we wszel­kie­go rodza­ju wyna­laz­ki oraz nowo­ści tech­nicz­ne. Był to bowiem cza­sy poszu­ki­wań i eks­pe­ry­men­tów, a doty­czy­ły one wszyst­kich gałę­zi przemysłu.

W 1895 roku ​„nowy” rewol­wer został zgło­szo­ny do kon­kur­su na broń krót­ką dla armii rosyj­skiej. Po prze­pro­wa­dze­niu prób poli­go­no­wych na kil­ku mode­lach rewol­we­rów został on przy­ję­ty dekre­tem z 13 maja 1895 roku do uzbro­je­nia armii rosyj­skiej jako rewol­wer Nagant wz. 1895 (w lite­ra­tu­rze spo­ty­ka się tak­że jego nazwę w ory­gi­nal­nym rosyj­skim brzmie­niu ​„obr. 1895 g.”).

Prekursorską par­tię rewol­we­rów wypro­du­ko­wa­no w Belgii. Pierwsze 20 000 egzem­pla­rzy wyko­na­no w zakła­dach bra­ci Nagant w Liège, nato­miast w zakła­dach Le Page powsta­ło praw­do­po­dob­nie oko­ło 11 000. Od 1898 roku pro­duk­cję seryj­ną roz­po­czę­to w rosyj­skich zakła­dach w Tule – w 1712 roku z roz­ka­zu cara Piotra I Wielkiego wybu­do­wa­no w tym mie­ście pierw­szą w Rosji fabry­kę bro­ni, któ­ra na prze­ło­mie XIX i XX wie­ku nosi­ła nazwę ​„Imperatorskij Tulskij Orużejnij Zawod”. Do wybu­chu I woj­ny świa­to­wej powsta­ło tam oko­ło 400 000 rewol­we­rów Nagant. Początkowo pro­du­ko­wa­no dwie wer­sje: tzw. ofi­cer­ską zaopa­trzo­ną w mecha­nizm samo napi­na­nia i sta­ran­niej wykoń­czo­ną oraz tzw. żoł­nier­ską – bez samo­na­pi­na­nia, wyma­ga­ją­cą ręcz­ne­go napię­cia kur­ka przed odda­niem strza­łu. Taki podział był typo­wym ana­chro­ni­zmem, powszech­nym w ówcze­snych armiach euro­pej­skich. Wynikał on z panu­ją­ce­go w krę­gach woj­sko­wych prze­ko­na­nia o wyż­szo­ści ofi­ce­rów, tak z mająt­ku, jak i pocho­dze­nia, nad resz­tą żołnierzy.